Vòng Tròn Bậc 5 Là Gì Và Cách Tận Dụng Công Cụ Hữu Ích Này Trong Âm Nhạc

Vòng tròn Bậc 5 được xem như một công cụ đa năng trong lý thuyết âm nhạc, giúp mở ra nhiều kiến thức quan trọng. Mặc dù nó khá hữu ích, nhưng nhiều người vẫn xem đây như một khái niệm khó hiểu hoặc phức tạp. Hãy cùng Tổng Kho Sheet Nhạc tìm hiểu bản chất và cách sử dụng hiệu quả vòng tròn bậc 5.

1. Khái niệm vòng tròn bậc 5

Đây là sơ đồ giúp chúng ta nhìn thấy toàn bộ 12 khóa âm nhạc, sắp xếp dựa theo số lượng dấu thăng hoặc dấu giáng mà mỗi khóa sở hữu.
Nói một cách đơn giản, vòng tròn như một bảng tóm tắt giúp ghi nhớ các nốt trong từng khóa nhạc. Nó cũng xác định thứ tự xuất hiện dấu thăng và dấu giáng trong các khóa.
Ngoài việc nhận biết ký hiệu khóa, vòng tròn bậc 5 còn hỗ trợ ta trong việc hiểu khóa trưởng và khóa thứ tương đối, kỹ thuật chuyển đổi giọng (modulation), và là nguồn cảm hứng cho một số tiến trình hợp âm phổ biến.
Tên gọi “vòng tròn bậc 5” xuất phát từ cách sắp xếp các khóa theo bước quãng năm hoàn hảo liên tục từ khóa C quay sang các khóa khác theo chiều kim đồng hồ.

2. Hiểu về ký hiệu khóa

Ký hiệu khóa là tập hợp các dấu thăng hoặc giáng đặt ở đầu bản nhạc giúp nhận biết chính xác khóa nhạc đó.
Bằng cách quan sát ký hiệu khóa, bạn có thể biết được các nốt nào được dùng trong bản nhạc, điều này rất quan trọng khi bạn muốn chơi đàn, sáng tác hoặc ứng tấu.Ví dụ, trong một buổi biểu diễn, nếu trưởng nhóm gọi bạn chơi theo khóa E trưởng mà bạn không rõ ký hiệu khóa thì sẽ gặp khó khăn trong việc chọn nốt chơi đúng; khi cố nhớ đó là bốn dấu thăng, ban nhạc có thể đã chuyển sang bài tiếp theo.
Số lượng dấu thăng hay dấu giáng trong mỗi khóa được thể hiện bằng cấu trúc của vòng tròn bậc 5, giúp bạn dễ dàng ghi nhớ.Di chuyển theo chiều kim đồng hồ từ C trưởng, mỗi bước sẽ thêm một dấu thăng. Khóa C trưởng không có dấu thăng, G trưởng có một, D trưởng có hai…
Ngược lại, di chuyển ngược chiều kim đồng hồ từ C trưởng, ta thêm dấu giáng. F trưởng có một dấu giáng, Bb trưởng hai, và tiếp tục như vậy.
Để dễ nhớ thứ tự dấu thăng và dấu giáng, bạn có thể sử dụng các câu thần chú tiếng Anh như:
Dấu thăng: “Father Charles Goes Down And Ends Battle” (F C G D A E B)
Dấu giáng: “Battle Ends And Down Goes Charles Father” (B E A D G C F)
Vòng tròn bậc 5 là công cụ hỗ trợ bạn ghi nhớ để có thể chơi nhạc mà không phải suy nghĩ nhiều về ký hiệu khóa.
Khóa thứ tương đối và mối liên hệ với khóa trưởng
Mỗi khóa trưởng đều có một khóa thứ tương đối với cùng ký hiệu khóa, tức chúng chia sẻ số dấu thăng hoặc giáng giống nhau.
Chẳng hạn, C trưởng và A thứ đều không có dấu thăng hoặc giáng. Sự khác biệt duy nhất là âm tâm (tonic) đặt ở nốt khác nhau.
Khóa thứ tương đối giúp bạn chuyển đổi giọng một cách tinh tế mà không phải thay đổi ký hiệu khóa, tạo sự đa dạng cho bài hát.
Ví dụ, chuyển từ C trưởng sang A thứ với cảm xúc khác biệt: từ vui tươi sang trầm lắng.

3. Kỹ thuật chuyển giọng (Modulation)

Modulation là phương pháp thay đổi âm tâm trong bài nhằm tăng sự mới mẻ hoặc điểm nhấn.
Sử dụng khóa thứ tương đối là hình thức chuyển giọng nhẹ nhàng nhất vì không phải thay đổi ký hiệu khóa.
Chuyển giọng từ C trưởng sang G trưởng sẽ nhẹ nhàng vì chỉ thêm một dấu thăng (F#). Càng chuyển xa vòng tròn, sự thay đổi càng rõ rệt.
Việc luyện tập chuyển giọng quanh 12 khóa trên vòng tròn sẽ giúp bạn làm chủ âm thanh đa dạng.
Khóa enharmonic – Khóa tương đồng khác tên
Một số khóa nhạc có thể viết bằng dấu thăng hoặc giáng nhưng có cùng âm sắc, gọi là các khóa enharmonic.
Ví dụ C# và Db dù cùng nốt nhưng ký hiệu khóa khác nhau, trong đó Db dễ đọc hơn vì có ít dấu hơn.

4. Về tiến trình hợp âm theo vòng tròn bậc 5

Tiến trình hợp âm dựa trên vòng tròn bậc 5 là chuỗi hợp âm di chuyển theo quãng năm, rất phổ biến trong các thể loại nhạc như jazz, pop, rock.
Ví dụ điển hình bạn có thể nghe như trong các bài:
“Light My Fire” của The Doors
“Fly Me To The Moon” của Bart Howard
“I Will Survive” của Gloria Gaynor

5. Tóm lại

Mặc dù cần bỏ chút thời gian nghiên cứu, vòng tròn bậc 5 là công cụ cực kỳ hữu ích giúp bạn nắm vững kiến thức âm nhạc.
Biết lý thuyết không bằng biết áp dụng nhuần nhuyễn trên thực tế. Vòng tròn bậc 5 là chìa khóa giúp bạn đạt được điều đó.